|
|
 |
Kulturno istorijski spomenici Jagodine |
 |
Pomoravlje je relativno bogato spomenicima srednjevekovne kulture, jer je
to bila pozornica vaznih istorijskih zbivanja. U trecoj cetvrtini XIII veka, pod udarcima
Turaka, ekonomski, politicki i kulturni centar pomera se na sever u oblasti Zapadne i
Velike Morave. Udaljeni od izvornih oblasti Raske i Makedonske skole, odnosno
Srpsko-Vizantijske skole, moravski neimari stvaraju nove arhitektonske kombinacije u
kojima koriste tekovine svojih prethodnika, ali ih u isto vreme osvezavaju novim
elementima istocnjackog porekla. Tako nastaje nova arhitektonska skola pod imenom Moravska
skola. U neposrednoj blizini Jagodine nalaze se znacajni spomenici ove skole-manastiri
Ravanica, Manasija, Kalenic, Josanica i u rusevinama Sisevac. Ostali manje poznati
manastiri su Tomic, Jakovic i Ivkovacki .
 |
 |
 |
 |
| Josanica | Ravanica | Manasija | Kalenic |
U Jagodini se nalazi i konak hajduk Veljka Petrovica
sa pocetka 19 veka.
U Jagodini se nalaze i tri crkve.
Arheoloska nalazista
Na zemljistu koje danas obuhvata opstina Jagodina, kao i njenoj blizini i
okolini, jos u praistorijsko doba strujao je zivot o cemu svedoce mnogi fosilizirani
nalazi koji se cuvaju u Zavicajnom muzeju.
Posto je veci deo vodene mase Panonskog mora istekao Moravsko-Vardarskom dolinom ili
Dunavom, srednje-Pomoravski basen nije i dalje ostao pod prostranom vodenom povrsinom
Panonskog jezera, a u daljim fazama isusivanja postao je nezavisna vodena celina, odnosno
podrucje prekriveno sa vise samostalnih barustina. Tokom ovih zbivanja uporedo se javlja i
raznoliki biljni i zivotinjski svet, sa danas potpuno izumrlim primercima u cijoj
rekonstrukciji sluze slucajno nadjeni fosilni ostaci, ali jos uvek neizuceni i relativne
naucne vrednosti.
Prema kartografskom pregledu nalaza fosila, najizrazitiju tacku predstavlja podnozje
Djurdjevog brda okrenuto prema gradu. Najznacajnije poznate nalaze predstavljaju fosilni
ostaci vilice tzv. dinoteriuma-gigantisimusa, nadjeni pod Djurdjevim brdom i cija se
starost ceni na oko 1,5 miliona godina, kao i skeletni delovi mamuta nadjeni tokom iskopa
zemlje, stari oko 100000 godina, dok se starost nekih drugih odmice i na pet miliona
godina. Medjutim, i ako potice iz geoloskih slojeva, tesko je za bilo koji reci da ovde
lezi od prvih dana, jer je moguce da je nanesen sa erozivnim materijalima, buduci da se
radi o delovima.
Po svemu sudeci, najsigurniji argument u pogledu fiksiranja najnize prostorne granice
covekovog kretanja prema kotlini cine nalazi iz starijeg kamenog doba (paleolita), na
dvadeset kilometara jugo-zapadno od Jagodine. Rec je o predmetima materijalne kulture
nosilaca koji se mogu smatrati savremenicima tzv. Krapinskog coveka, sa staroscu od oko
100.000 godina, cija naseobina na ovom mestu indicira da je vodena povrsina dosezala
dovde.
Na osnovu brojnih drugih pokazatelja, koje pruzaju naselja mladjeg kamenog doba, do
intenzivnog naseljavanja kotlinskog dela dolazi tek pre oko 8.000 godina, sto medjutim
nije zavisilo samo od uslova tla, vec i od njihovog migracionog pravca.
Polozaj praistorijskih naselja uslovljavala su obicno tri faktora-da su izlozena suncu,
zaklonjena od vetrova i blizu vode. Ovo tlo je obilato ispunjavalo sve te uslove, pa se
zivot na njemu rano javlja i traje u kontinuitetu sve do danas. Medjutim, kako prva dva
faktora imaju istu vrednost na celoj povrsini, pojedinacni polozaj je mahom zavisio od
vode koju je obezbedjivala Belica, a ponegde i jaci izvori.
Naselja mladjeg kamenog doba se javljaju na prelazu izmedju aluvijalnih i deluvijalnih
tvorevina, pa ih srecemo severnije i juznije od Jagodine, verovatno otuda sto je lucni
venac zapadne kose cinilo neplodno zemljiste, dok je dno ravni cesto plavila Belica
praveci ga mocvarnim.
Prva naselja bronzanog doba su gradinskog tipa smestena na visim i nepristupacnim
terenima. Tek pred kraj ovog perioda zivi se i na ravnim terenima kada su zasnovana
naselja u podnozju Djurdjevog brda i kod tzv. Maticne ciglane.
Slican mehanizam prati i gvozdeno doba, pa se nesto ranije naselje javlja na Djurdjevom
brdu kod Majura, u podnozju prema reci Belici i na levoj obali Lugomira. Na taj period
odnosi se i prvi zapis o Pomoravlju koji potice od grckog istoricara Herodota
(484-425.g.pre nove ere), koji zna za Juznu i Veliku Moravu ali ih smatra jednom i naziva
ih Brongos.
Pre Rimljana Pomoravlje su naseljavali Iliri (zapadni deo) i Tracani (istocni deo).
Kasnije dolaze Kelti koji naseljavaju sredisnji deo kotline, neposredno oko Morave.
Rimljani su tokom svoje uprave od I do IV veka ostavili nesto bogatije tragove razasute na
vise mesta. Najznacajniju urbanu celinu cinio je njihov put poznat kao VIA MILITARIS sa
vaznim usputnim stanicama: Singidunum (Beograd), Horeum Margi (Cuprija), Naisus (Nis) i
dalje prema jugu i istoku. Ne manje znacajnu urbanu celinu cinio je i njihov put koji se
pruzao po liniji Velika Morava-podnozje Djurdjevog brda-Levac sa manjim utvrdjenjem
(kastelom) u kome je boravila vojnicka posada i civilno naselje, u pojasu prema reci u
kome su zivele porodice, zanatlije i drugo stanovnistvo. Kao potvrda ovoj tezi su i tri
umetnicki izradjene glave od terakote, nadjene u Jagodini 1960. godine. Inace, arheolozi
su u srednjevekovnoj zupi Belici registrovali tridesetak arheoloskih izvora koji
nedvosmisleno ukazuju na postojanje naselja u ovom kraju.
Tokom seobe naroda od III do VII veka Pomoravlje pustose, pale i pljackaju varvarska
plemena, narocito Huni, Goti, Avari i Sloveni. Domorodacko stanovnistvo se povlaci prema
planinskom zaledju, ostavljajuci za dugo
Moravsku kotlinu bez tragova zivota, dok se nad njom formalno uspostavlja uprava
Vizantije, Ugara ili Bugara.
Od otkrivenih arheoloskih vrednosti u opstini Jagodina i njenoj okolini, turistima se mogu
prezentovati u Zavicajnom muzeju u Jagodini. U ovom muzeju postoji stalna postavka
eksponata koja svedoci o vekovnom toku zivota i rada na ovim prostorima. Pored stalne
postavke, organizuju se tematske izlozbe, a samostalno ili u saradnji sa drugim ustanovama
pripremaju se i stampaju vredne publikacije.
Jerinin grad nalazi se na Juhoru u
Ivkovackom prnjavoru. U blizini je Ivkovacki manastir.